AKADEMİK MİRAS

Ortadoğu’da farklı bölgelerde devam eden çatışmalar ve özellikle Suriye’de 2011 yılından beri devam eden iç savaş, bölgedeki kültürel, bilimsel ve akademik mirasın ciddi boyutlarda zarar görmesine, hatta bir kısmının yok olmasına neden olmuştur. UNESCO’nun kısaca Lahey Sözleşmesi olarak bilinen ve 1954 tarihinde imzalanan Silahlı Çatışma Durumunda Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, UNESCO’nun 1970 tarihli Kültür Varlıklarının Kanunsuz İthal, İhraç ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi ve Yasaklanması İçin Alınacak Tedbirlerle İlgili Sözleşmesi, 1972 yılında Kabul edilen UNESCO’nun Dünya Doğal ve Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, 2003 tarihinde kabul edilen UNESCO’nun Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi, taraf ülkelere çatışma durumlarında kültürel mirasın korunması için çaba sarf etmelerini ve sorumluluk almalarını söylemektedir.

Lahey Sözleşmesi olarak bilinen UNESCO’nun 14 Mayıs 1954 tarihli Silahlı Çatışma Durumunda Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi’ne ve diğer birçok başka uluslararası sözleşmeye taraf olmak kültürel mirasın korunma ve gelecek kuşaklara aktarımı konusunda açık bir iradeyi içerir. Bu aktarımın başlıca araçları şüphesiz ülkenin eğitim kurumları ve kütüphaneleridir. Bilimsel ve akademik birikimin üretildiği ve korunduğu bu yerlerin tahrip edilmesi, kültürel miras olarak kabul edilen varlıklıların kendilerinin tahrip edilmesi kadar yıkıcı sonuçlar doğurabilmektedir. Nitekim Uluslararası Ceza Mahkemesi Roma Statüsü’nün 8. maddesine göre “Askeri amaçlı olmaması koşuluyla din, eğitim, sanat, bilim veya yardım amaçlarıyla kullanılan binalara, tarihi eserlere (…) kasten saldırı düzenlenmesi” savaş suçu olarak kabul edilmektedir. Öte yandan, saldırıya uğrayan bu kurumlardaki görevlilerin ve bilim insanlarının göç etmek zorunda bırakılmaları sadece bölgenin değil tüm insanlığın ortak kültürel ve bilimsel mirasında telafisi zor kayıplara yol açmaktadır. Devletlerin, uluslararası kamuoyunun ve sivil toplumun söz konusu kayıpları en aza indirmek ve telafi etmek amacıyla somut projeler gerçekleştirmesi, sadece mevcut kuşakların değil gelecek kuşakların da ortak yararı bakımından hayati önem taşımaktadır.

Ortadoğu ve Bilim Merkezleri

Ortadoğu’da çatışmaların yaşandığı pek çok ülkede eğitim ve araştırma merkezlerinin altyapıları büyük zarar görmüştür. Geniş anlamıyla Ortadoğu coğrafyası dünyada bilim ve eğitimin uzun yıllar boyunca önemli merkezlerinden biri olmuştur. Yapılan çalışmalar asırlardır bu coğrafyada dünyada bilimin ve teknolojinin gelişmesine öncülük etmiştir.

Bugün tarihte bilime katkılarını konuştuğumuz, müzelerde sergilediğimiz, derslerde anlattığımız kurumların mirasçıları aynı iddiayı sürdürmekten çok uzakta, hayatta kalma mücadelesi vermekteler. Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da bitmeyen savaş ve çatışmalar tüm akademik yapıların ve bilim tarihinin izlerinin silinmesine neden oluyor. Oysa kaybolan yalnızca Ortadoğu’nun mirası değil, dünyanın mirasıdır. Bu mirası canlandırmak ve yeniden hayata geçirmek ise tüm bölge insanları ve uluslararası toplumun temel önceliği ve görevi olmalıdır.